Ετυμολογία και Προέλευση του ονόματος ‘’Κουφάλια’’  

του συγγραφέα Παναγιώτη Χαλκίδη

Οι  λοφώδεις εκτάσεις  δυτικά των Κουφαλίων ονομάζονταν από αιώνες Kurfali(Κουρφάλι).

Η αναζήτηση για την προέλευση του ονόματος, στηρίχθηκε κυρίως στη μελέτη των διάφορων χαρτών με το σκεπτικό ότι η διαδρομή τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία. Επί πλέον, η χρησιμοποίηση των χαρτών του 19ου αιώνα, που κατά γενική ομολογία, χαρακτηρίστηκε, ως η επιστημονική περίοδος της χαρτογραφίας, αποτελεί αδιαμφισβήτητη πηγή παροχής πληροφοριών.

Από τον 18ο αιώνα  και μετά, ο χάρτης, πήρε μορφή και περιεχόμενο και η χρησιμοποίηση του για ταξίδια, εξερευνήσεις και κυρίως στρατιωτικούς σκοπούς, ήταν ανεκτίμητη. Με δεδομένο ότι ο κάθε χάρτης είναι συνέχεια του προηγούμενου, ορισμένα στοιχεία, που είναι αποτυπωμένα σ’ αυτόν, όπως  και στην περίπτωση του ονόματος Κουρφάλι (Kurfali), αβίαστα εξάγεται η κατά προσέγγιση χρονική περίοδος, που δόθηκε το όνομα–τοπωνύμιο στη περιοχή.

Το τοπωνύμιο KURFALI

Ο τόπος, όπου σήμερα βρίσκονται οι λοφώδεις εκτάσεις(λοφοσειρές) δυτικά από  τα  Κουφάλια, ονομάζονταν Kurfali (Κουρφάλι).

Ήταν πολύ κοντά στο ορμητήριο των μωαμεθανών Γιουρούκων, στο Jenindze Vardar (Γιαννιτσά) κι όπως πιστεύται, αποτελούσε στρατηγικό σημείο για εκείνη την εποχή (1385 μ.Χ.),  για να ελέγχουν την περιοχή.

Πράγματι, ο λόφος όπου σήμερα βρίσκεται το Ιερό Ησυχαστήριο του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, στα Κουφάλια, δεσπόζει στην περιοχή. Το μάτι του ανθρώπου φτάνει, νότια ως τον Όλυμπο και τον Κίσαβο, βόρεια ως το Πάικο και το Μπέλες, στα ανατολικά ως τη Θεσσαλονίκη και δυτικά ως τις οροσειρές των Βοδενών(Έδεσσας) και του Βερμίου.

Πέρα απ’ αυτό, βρίσκονταν πολύ κοντά στον ποταμό Αξιό, που τους βοηθούσε να επικοινωνούν με πλωτά μέσα της εποχής, με τη θάλασσα.

Ετυμολογία και προέλευση του  ονόματος του τοπωνύμιου KURFALI

Μετά από έρευνες-απόψεις γλωσσολόγων-μεταφραστών της τούρκικης γλώσσας, (Ηλεκτρονικό αρχείο Παναγιώτη Χαλκίδη), σαν λέξη  Kurfali, δεν σημαίνει κάτι. Είναι μια λέξη τοπωνύμιο, που την χρησιμοποιούσαν οι τούρκοι κατά περίπτωση.

Ορισμένοι απ’ τους γλωσσολόγους-μεταφραστές, προχωρούν ακόμα περισσότερο. Πιστεύουν, ότι προέρχεται από τη λέξη Urfa, την πόλη καταγωγής των Μωαμεθανών Γιουρούκων, που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή.

Η Urfa, ήταν η γνωστή στους αρχαίους Έλληνες, που τότε ήταν η πόλη Έδεσσα της Μεσοποταμίας.

Οι Ουρφαλήδες αυτοί, μαζί με άλλους μωαμεθανούς Γιουρούκους της νότιας Ασίας(Ικόνιο) και ορισμένους από τη Μαύρη θάλασσα(Kara deniz),  πιστεύεται ότι έδωσαν στον τόπο αυτόν, το τοπωνύμιο Kurfa (Κουρφά), όπως το ίδιο έκαναν και σε άλλα μέρη, που εγκαταστάθηκαν, π.χ. Kurfali στη Βόρεια Μακεδονία, στην περιοχή Στιπ, Kurfali στην περιοχή Λαγκαδά (σήμερα Ανάληψη Λαγκαδά), γνωστό από το Σουλτάνικο φιρμάνι της 28 Δεκεμβρίου του 1695.

(Σ’ αυτό το φιρμάνι, μνημονεύονται περιπτώσεις ληστειών κατά του χωριού Σοχού, από ληστές Γιουρούκους διαφόρων χωριών, όπως, το Mavrovo στη ΒΔ  Βόρεια Μακεδονία, Soulovan Σκεπαστό Λαγκαδά, YeniMahale Πετρωτό, Delidjeli Δελιτζελή, Yaikin Ασκός Θεσσαλονίκης, Goldjik συνοικία περιοχή βαρδαρίου, Mergamali Μεργαμαλή, Hali Obashi Μαυρόπινος Δράμας, kurfali Ανάληψη Λαγκαδά , Sariyar Χρυσαυγή Λαγκαδά).

{Α.Βακαλόπουλος, ιστορία της Μακεδονίας, 1354-1833 και Κώστας Γιαννακόπουλος, η ληστεία στη Μακεδονία τον 18^ο αιώνα}.

Η κατάληξη –li δηλώνει την καταγωγή,  π.χ. Izmir Σμύρνη,   Izmirli   Σμυρνιός,   Αtina Αθήνα, Atinali Aθηναίος. Kurfa Κουρφά, Kurfali  Κουρφαλιώτης.

Αποδεικτικά στοιχεία για την καταγωγή  του τοπωνύμιου Kurfali

Μια προσεχτική ανάγνωση των δύο χαρτών, επάνω της Ν.Α. Τουρκίας, κάτω της περιοχής των Κουφαλίων, φαίνεται ξεκάθαρα ότι τα τοπωνύμια Hidirli  και   kurfali στην περιοχή των Κουφαλίων, μεταφέρθηκαν από τους κατοίκους τούρκους Γιουρούκους των περιοχών αυτών.

Το τοπωνύμιο  Κουρφάλι άντεξε στον χρόνο

Το τοπωνύμιο Kurfali (Κουρφάλι), όπως φαίνεται από τους χάρτες, διατήρησε το όνομα του μέχρι το τέλος του 19^ου αιώνα και σημειώνεται αδιάκοπα στον γεωγραφικό χώρο των Κουφαλίων, ως τοπωνύμιο, από πολλούς γεωγράφους και χαρτογράφους.

Ακόμα και σήμερα (2017), η ονομασία Kurfali,  χρησιμοποιείται σαν  τοπωνύμιο, σε διάφορες περιοχές, είτε της Τουρκίας (βλ. χάρτη Κωνσταντινούπολη), είτε αλλού (Βόρεια Μακεδονία  περιοχή Στιπ), π.χ.

Kurfalı Merkez Cami     κεντρικό τζαμί της περιοχής kurfa.

KuRfALı MaHaLLeSi    γειτονιά kurfa.

Kurfalı Börek,    μπουρεκάδικο ( σαν να λέμε τυροπιτάδικο ) της περιοχής kurfa.

KURFALI MERKEZ TAKSİ DURAĞI   κεντρική πιάτσα ταξί των kurfa. Kurfalı Gökkuşağı Parkı   πάρκινγκ ουράνιο τόξο των kurfa .

Σημερινός χάρτης της Κωνσταντινούπολης, όπου  υπάρχει το όνομα Kurfali, σαν τοπωνύμιο- περιοχή.

Αξιοπιστία των χαρτών όπου το τοπωνύμιο  KURFALI

Σχετικά με την αξιοπιστία των χαρτών, όπου αναγράφεται η λέξη Kurfali,  ανατρέχουμε στην ιστορία των χαρτών του 19^ου αιώνα, ο οποίος χαρακτηρίζεται ο αιώνας των οργανωμένων κρατικών χαρτογραφήσεων.

Υπήρχαν χαρτογραφήσεις  και τους προηγούμενους αιώνες, όμως δεν ήταν ικανοποιητικοί για τις κρατικές ανάγκες των χωρών. Η λεπτομερής χαρτογράφηση ξεκινά τον 18^ο αιώνα κυρίως για στρατιωτικούς λόγους, με την Πρωσία να αποτυπώνει με λεπτομέρεια 272 χάρτες με επικεφαλής τον στρατηγό Schmettau.

Ακολούθησε η Αυστροουγγαρία με πιο συστηματική  και λεπτομερή χαρτογράφηση που ξεκίνησε το 1764 και τέλειωσε το 1869, με την περίφημη σειρά Generalkarte, που απεικόνιζε την κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη, σε 282 φύλλα χάρτου, με την γενική ονομασία ’’Γενικός Χάρτης’’ με κλίμακα 1:200,000’’.

Μέσα σ’ αυτή τη σειρά απεικονίζεται και η περιφέρεια της ευρύτερης περιοχής   του Ν. Θεσσαλονίκης, όπου και η αποτύπωση της λέξης Kurfali(1889).

Σ’ αυτό το σημείο, πρέπει να αναφέρουμε το ενδιαφέρον της Ελληνικής κυβέρνησης υπό τον  Χαρίλαο Τρικούπη, ο οποίος κάλεσε τον αντισυνταγματάρχη Heinrich Hartl,(1888) να είναι ο επικεφαλής των γαιωδαιτικών εργασιών για την  χαρτογράφηση της Βορείου Ελλάδος, με την συμμετοχή ελλήνων και αυστριακών αξιωματικών.

Στο διάστημα παραμονής της αυστριακής αποστολής συντάχθηκαν 18 φύλλα χαρτών της Βορείου Ελλάδος, που η χαρτογράφηση έφτανε νότια ως τη Λαμία και τον Βόλο και δυτικά ως την Πρέβεζα και την Άρτα. Αυτά τα 18 φύλλα(χάρτες), συμπεριλαμβάνονται στα ‘’282 φύλλα του Γενικού Χάρτη’’ που αναφέραμε πιο πάνω και αποτελούν τα νοτιότερα φύλλα του παραπάνω χάρτη.

Ο παραπάνω χάρτης, είναι απόσπασμα ελληνικού παράγωγου χάρτη της Generalkarte με την απόδοση του θρησκεύματος του οικισμού και την πρόχειρη γραφή του ονόματος. Στο Άνω Κουρφάλι, είναι σημειωμένο το γράμμα (χ).

Εδώ είναι απόλυτα αναγκαίο να τονισθεί ότι, έγιναν πολλές ανατυπώσεις(αντιγραφές) αυτών των χαρτών της Generalkarte, από χώρες της Ευρώπης, όπως της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας της Ελλάδας και της Βουλγαρίας.

Οι Αγγλογαλοιταλικές ανατυπώσεις ήταν σχεδόν αντίγραφα των αυστριακών αντιτύπων, μεταφρασμένα στη γλώσσα τους.

Οι Βουλγάρικες ανατυπώσεις επεμβαίνουν στο περιεχόμενο του χάρτη, κυρίως στην ονοματολογία, όπου μεταφράζουν τις ονομασίες στη Βουλγάρικη κυριλλική γραφή. Στην περίπτωση των Κουφαλίων, το Hidirli το ονομάζουν Γκόρνο Κουφάλοβο, το Ortamah σε Σρέντο Κουφάλοβο και το kusbαli σε Ντόλνο Κουφάλοβο.

Οι Ελληνικές ανατυπώσεις μεταφράζουν στα ελληνικά, με απλή γραφή, δηλαδή όχι με επιμελημένη καλλιγραφία, όπως συμβαίνει να είναι στους πρωτότυπους χάρτες και επεμβαίνουν στην ‘’μνημειακή κληρονομιά’’, δηλαδή εκεί όπου απεικονίζονται εκκλησίες, μοναστήρια, ερείπια κ.α.

Επίσης στις ελληνικές ανατυπώσεις προσδιορίζεται το θρήσκευμα των κατοίκων των οικισμών με ένα γράμμα. Π.Χ. (Χ) Χριστιανικός οικισμός, (Τ) Τούρκικος οικισμός, (Μ) Μικτός οικισμός (βλ. παραπάνω χάρτη).

Πότε το χωριό πήρε το όνομα Κουρφάλι ή Κουρφάλια

Το σίγουρο είναι ότι,  το χωριό ως το 1771, δεν λεγόταν Κουρφάλια ή Κουρφάλι.

Αυτό φαίνεται από τον έγκριτο φορολογικό πίνακα του Βακουφίου των χωριών του Εβρενός Μπέη του 1771, που το αναφέρουν ως Kulkallu (βλ. σχετικό  πίνακα σελ.14 του βιβλίου ‘’ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΧΘΗ’’ του Π.Χαλκίδη).

Συνεπώς, το όνομα Κουρφάλι δόθηκε μετά το 1771 και όπως συμπεραίνεται πιο κάτω, το δώσανε από το τοπωνύμιο Kurfali.

Λαμβάνοντας υπ’ όψη τους αξιόπιστους χάρτες που προαναφέραμε, υπολογίζεται ότι το χωριό  πήρε το όνομα Κουρφάλι ή Κουρφάλια,  μετά τα  μέσα του 19^ου αιώνα, δηλαδή μετά το 1850.

Μετά από αυτή την περίοδο, παρατηρούμε συνεχώς σε ελληνικές πλέον ανατυπώσεις χαρτών της Generalκarte, το όνομα Κουρφάλι (βλ. παρακάτω χάρτη).

 

Αποτύπωμα της λέξης Κουρφάλι σε χάρτη του 1904-1908, όχι  σαν τοπωνύμιο αλλά πλέον  σαν χωριό

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Με βάσει:

τον πίνακα του 1771 για την φορολογία των χωριών του βακουφίου του Εβρενός Μπέη,

την αξιοπιστία των χαρτών του  19^ου  και αρχάς του 20^ου αιώνα, όπου καταγράφεται  η ονομασία Kurfali (ελληνικά Κουρφάλι),

την καταγραφή του ονόματος Κουρφάλι σε ελληνικούς παράγωγους χάρτες, της αυθεντικής σειράς του Γενικού χάρτη της Generalκarte,

την επιβεβαίωση από τους πρόσφυγες του 1924-1925 ότι το χωριό ονομάζονταν Κουρφάλια,

την αναφορά στο βιβλίο ‘’Στα Μυστικά του Βάλτου’’ της Πηνελόπης Δέλτα στον οικισμό, με το όνομα Κουρφάλια (σελ.411),

εξάγεται το ασφαλές συμπέρασμα ότι το όνομα Κουφάλια, προέρχεται από την εξέλιξη της λέξης του τοπωνύμιου Kurfali ως εξής:

 Kurfali, Κουρφάλι, Κουρφάλια, Κουφάλια.