Της Αφροδίτης Κασιμιάδου: Ανθρώπινα δικαιώματα

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ  ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Γράφει η Αφροδίτη Κασιμιάδου *

Γενικός οικογενειακός ιατρός-ΜSc Γεροντολόγος-Κύπρου 2 Χαλκηδόνα-Τηλ ιατρείου 2391023150

Το 1948 ,η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών ,υπό τη προεδρία της Ελέανορ Ρούσβελτ,χήρας του προέδρου των Η.Π.Α ,Φράνκλιν Ρούσβελτ ξεκίνησε τη σύσταση του εγγράφου της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.Αναγνωρίστηκε από τον ΟΗΕ στις 10 Δεκεμβρίου 1948 και αποτελούνταν από τριάντα άρθρα. Αυτή η διεθνής Μάγκνα Κάρτα υιοθετήθηκε από τα κράτη μέλη του ΟΗΕ και σήμερα πολλά από τα δικαιώματα αποτελούν μέρος του συντάγματος πολλών χωρών (UnitedNations, 1948).

Σύμφωνα με το άρθρο 25, όπως ορίζεται παρακάτω,

“Καθένας έχει δικαίωμα σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίζει στον ίδιο και στην οικογένειά του υγεία και ευημερία, συμπεριλαμβανομένης της τροφής, του ρουχισμού, της κατοικίας, της ιατρικής περίθαλψης, και των απαραίτητων κοινωνικών υπηρεσιών. Έχει ακόμα δικαίωμα για ασφάλιση σε περίπτωση ανεργίας, αρρώστιας, αναπηρίας, χηρείας, ασφάλιση στη γεροντική ηλικία, όπως και για όλες τις άλλες περιπτώσεις που στερείται της δυνατότητας αυτοσυντήρησης, εξαιτίας περιστάσεων που δεν υπόκεινται στον έλεγχό του”(UnitedNations, 1948),

θα αναλύσουμε αν αυτά τα δικαιώματα της υγείας και της πρόνοιας διασφαλίζονται στην Ελλάδα του σήμερα.

Η κρίση χρέους έπληξε την Ελλάδα από τα τέλη του 2009.Από τότε μέχρι σήμερα η Ελλάδα βρίσκεται υπό το καθεστώς παρακολούθησης με σκληρά μέτρα λιτότητας ως αποτέλεσμα της  οικονομικής βοήθειας που καλέστηκε να ζητήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.Τα μέτρα αυτά κατέστησαν αναγκαία τη μείωση των δημόσιων δαπανών σε όλους σχεδόν του τομείς, εκτοξεύοντας την ανεργία και τη φτώχεια σε επικίνδυνα επίπεδα (CommissionforHumanRightsoftheCouncilofEurope, 2013).Η Διεθνής Ομοσπονδία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων(FédérationInternationale des Droits de l’Homme-FIDH, 2014) ,αποφάσισε να ερευνήσει τις επιπτώσεις της κρίσης στην Ελλάδα στα ανθρώπινα δικαιώματα, χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία της άμεσης παρακολούθησης σε πρώτο επίπεδο και των συνεντεύξεων σε δεύτερο.

Το 2011 η Ελλάδα, λόγω της μεταρρύθμισης όπου όριζε το ανώτατο όριο του 6% του ΑΕΠ στις δημόσιες δαπάνες για το κλάδο της υγείας, κατέβασε στο 5,9% του ΑΕΠ τις δημόσιες δαπάνες σε αντίθεση με το 2011 όπου ήταν στο 7%.Αναφορικά το ποσοστό αυτό είναι πολύ κατώτερο σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες-κράτη της Ε.Ε και δημιουργήθηκε μια αντιστροφή μείωση του ΑΕΠ και αύξηση των τιμών στις υπηρεσίες υγείας (OECD, 2013).Πιο  συγκεκριμένα,βάσει των στοιχείων της ερευνητικής αποστολής της FIDH ,νοσοκομεία έκλεισαν ή μπήκαν στη διαδικασία συγχώνευσης ,το προσωπικό υγείας μειώθηκε δραματικά και τα νοσοκομεία πάγωσαν την αγορά νέου εξοπλισμού.

Η ήδη προϋπάρχουσα δυσλειτουργία των ελληνικών νοσοκομείων γιγαντώθηκε λόγω της κρίσης η οποία επιφέροντας οικονομική δυσχέρεια στους πολίτες ,τους ανάγκαζε να απευθυνθούν ως επί το πλείστον σε δημόσιους φορείς υγείας και όχι ιδιωτικούς.Το αποτέλεσμα ήταν να μην υπάρχει διαθεσιμότητα σε κλίνες και οι γιατροί να επιβεβαιώνουν πως δεν δέχονταν ασθενείς ή ακύρωναν σημαντικές χειρουργικές επεμβάσεις λόγω της έλλειψης βασικών στοιχείων στο νοσοκομειακό περιβάλλον (Kentikelenisetal., 2011).Το 2010 η κυβέρνηση της χώρας,υπό το πρίσμα της μείωσης στο προσωπικό υγείας κατόρθωσε να έχει από τα μικρότερα ποσοστά νοσηλευτών στην Ε.Ε. Επίσης προγράμματα που αφορούσαν την υγεία σταμάτησαν,επηρεάζοντας κυρίως ευπαθείς ομάδες όπως ανέργους ή χρήστες ναρκωτικών ουσιών.Παρατηρήθηκε ραγδαία άνοδο στις μολύνσεις μεταξύ χρηστών καθώς και δημόσιοι χώροι να γεμίζουν από ανθρώπους ευπαθών ομάδων.Η μη πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη επανάφερε νόσους όπου είχαν εξαλειφθεί, όπως η φυματίωση και η ελονοσία, καθώς οι δήμοι λόγω του χαμηλού προϋπολογισμού που διέθετε η κυβέρνηση για τη τοπική αυτοδιοίκηση περιόρισαν τα προγράμματα ψεκασμού (Kentikelenis, 2014).

Η κρίση επιφέροντας οικονομική δυσχέρεια ή και σε πολλές περιπτώσεις οικονομική κατάρρευση αύξησε τα κρούσματα στην ψυχική υγεία των πολιτών.Έτσι λοιπόν σε μια περίοδο έντονης ψυχολογικής πίεσης έγιναν σημαντικές μειώσεις στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας.Σταδιακά το ποσοστό μείωσης της δημόσιας δαπάνης για το τομέα της ψυχικής υγείας έφτασε στο 55% το 2012, την ίδια χρονική στιγμή όπου η κατάθλιψη αυξήθηκε από το 3,3% στο 8,5% και τα κρούσματα αυτοκτονίας σχεδόν διπλασιάστηκαν (OECD, 2013).

Με τα στοιχεία που διαθέτουμε περίπου το 1/3 των Ελλήνων δεν διαθέτει ασφάλεια υγείας.Το δεύτερο Μνημόνιο είχε θεσπίσει το πρόγραμμα Κουπονιών Υγείας για δωρεάν παροχή ιατρικής περίθαλψης.Εντέλει το πρόγραμμα κάλυπτε λιγότερο από το 10% των μη σφαλισμένων σύμφωνα με τους Γιατρούς του Κόσμου.Η κυβέρνηση προσπαθώντας να διορθώσει αυτό το ζήτημα, το καλοκαίρι του 2014 θέσπισε ένα νόμο για δωρεάν πρόσβαση στην υγεία από ανασφάλιστους εξαιρώντας τις εξωτερικές εργαστηριακές εξετάσεις και δημιουργώντας έναν γραφειοκρατικό λαβύρινθο στην δωρεάν υγειονομική πρόσβαση σε συνδυασμό με την ανικανότητα των νοσοκομείων να τηρήσουν το νόμο.Επίσης οι αυξήσεις που έγιναν στις επισκέψεις εξωτερικών ιατρείων από 3ευρώ στα 5ευρώ το 2011,η συμμετοχή στα φάρμακα κατά 10%,οι νέες χρεώσεις στη συνταγογράφηση καθώς και η επιπλέον χρέωση των 25ευρώ για εισαγωγή νοσηλείας το 2014(που εντέλει αποσύρθηκε λόγω πίεσης της κοινοβουλευτικής επιτροπής),δυσχέραιναν ακόμα περισσότερο το δικαίωμα στο αγαθό της υγείας.Μεγάλο θέμα δημιουργήθηκε και με τον συγκεκριμένο αριθμό ασθενών(μέχρι 200)  που μπορούσαν να δεχτούν με μηδενικό κόστος επίσκεψης οι γιατροί μέσω ΕΟΠΠΥ (OECD, 2013).

Μια σχετική μελέτη,μέσω της μορφής ερωτηματολογίου,διαπίστωσε πως σε μια τυχαία  επαρχιακή πόλη της Ελλάδας ,το 70% ισχυρίστηκε πως το εισόδημα τους δεν έφτανε για την αγορά απαιτούμενων φαρμάκων για τους ίδιους και τις οικογένειες τους, καθώς και το γεγονός πως λόγω οικονομικής αδυναμίας δεν επισκέφθηκαν γιατρό παρόλο που παρουσίασαν αξιοπρόσεχτες ενοχλήσεις στην υγεία τους (Koutsogeorgopoulou, 2014).

Τα στοιχεία για το δικαίωμα της εργασίας στην μνημονιακή Ελλάδα καταγράφουν το 2013 το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας σε νέους κάτω των 25 ετών,ανάμεσα στις χώρες της Ε.Ε,αγγίζοντας το 58%.Αυτό οδήγησε μια σειρά καταστροφικών συνεπειών για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας.Οι περισσότεροι νέοι τρέπονταν σε μετανάστευση προσπαθώντας να βρούνε πιο εύφορες οικονομικές αγορές ενώ οι περισσότερες επιχειρήσεις έφυγαν από τη χώρα κατά τη διάρκεια της κρίσης.Εξετάζοντας τη φυγή των νέων από την Ελλάδα για ένα καλύτερο αύριο,δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε και στις τραγικές περικοπές που έγιναν στο χώρο της εκπαίδευσης τα τελευταία δέκα χρόνια.Υπεράριθμες τάξεις,χαμηλός προϋπολογισμός για εκπαιδευτική μέριμνα καθώς και κλείσιμο πολλών τεχνικών σχολείων (Tradingeconomics, 2014).

Το Γραφείο του Έλληνα Συνηγόρου του Πολίτη (2014) ανέφερε πως η κρίση ενίσχυσε και άλλα φαινόμενα όπως τις ανισότητες μεταξύ αντρών και γυναικών εργαζομένων καθώς πολλές γυναίκες ,έγκυες ή σε ηλικία που θα ήθελαν να αποκτήσουν παιδιά, απορρίπτονταν από θέσεις εργασίας.

Σε συνέπεια της χρηματοοικονομικής ύφεσης στην Ελλάδα τα ποσοστά μη κάλυψης βασικών αναγκών το 2012,στα πρώτα χρόνια της κρίσης δηλαδή,έφτασε στο 20% του πληθυσμού.Σε αντίθεση με άλλες χώρες που βρίσκονταν και αυτές υπό το πρίσμα της οικονομικής κρίσης ,η Ελλάδα σημείωνε τέτοια συντριπτικά ποσοστά διότι δεν υπήρχε καμία μέριμνα για τις ευπαθείς πληθυσμιακές ομάδες που πλήγηκαν από τη κρίση (KyriakouandBelias, 2015).

Πιο συγκεκριμένα στα χρόνια της κρίσης πραγματοποιήθηκαν οι παρακάτω μεταρρυθμίσεις στο χώρο της κοινωνικής πρόνοιας σε μια προσπάθεια να απορροφηθούν οι κραδασμοί από τα μέτρα λιτότητας και τις δημόσιες περικοπές (KyriakouandBelias, 2015):

• Βοήθημα ανεργίας σε αυτό-απασχολούμενους
• Μεγαλύτερη χρονική κάλυψη στο επίδομα ανεργίας
• Επίδομα στήριξης τέκνων(13-40ευρώ ανά παιδί) με κριτήρια εισοδήματος
• Επίδομα στήριξης σε τρίτεκνους και πολύτεκνους (42ευρώ το μήνα)
• Θέσπιση Κοινωνικού Επιδόματος Αλληλεγγύης. Το πρόγραμμα αντιμετώπισης της φτώχειας περιλάμβανε οικονομική ενίσχυση, πρόσβαση σε κοινωνικές παροχές και ένταξη στην αγορά εργασίας.
• Ίδρυση Κέντρων Κοινότητας με σκοπό τη σύνδεση των πολιτών σε προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας
• Πρόγραμμα «Στέγαση και Επανένταξη» με σκοπό τη παροχή στέγης και ένταξης στην αγορά στους άστεγους πολίτες
• Ταμείο Ευρωπαϊκής Βοήθειας ,διανομή τροφίμων και βασικών αγαθών με βάσει εισοδηματικά κριτήρια.

Η αποτελεσματικότητα αυτών των πολιτικών πρωτοβουλιών ανακούφισης δεν στέφθηκε με επιτυχία διότι ο τρόπος εφαρμογής τους ήταν τμηματικός και σποραδικός μην κατορθώνοντας να καλύψει το τεράστιο μέγεθος περικοπών που πραγματοποιήθηκαν.Η ανάπτυξη των κοινωνικών υπηρεσιών ,άμεσα εξαρτώμενη από τη χρηματοδότηση της Ε.Ε ,βρήκε πολλές από τις παραπάνω πρωτοβουλίες αλλά και άλλες κοινωνικές δομές να τελούν υπό το καθεστώς μιας αβεβαιότητας και υπολειτουργίας. Μια από τις πληθυσμιακές ομάδες όπου επλήγησαν ήταν οι γυναίκες, οι οποίες λόγω της έλλειψης κοινωνικών δομών έπρεπε να συνδυάσουν εργασία και φροντίδα στην οικογένεια ,με την εισχώρηση και των ενήλικων μελών ξανά στην οικογενειακή στέγη λόγω κρίσης(KyriakouandBelias, 2015).

Τα οικονομικά στοιχεία για τα έτη 2013-2014 καταδεικνύουν πως για 1.000 ευρώ που αποθηκεύονταν για τη κοινωνική πρόνοια μόνο 55ευρώ αξιοποιούνταν για τα μέτρα ενίσχυσης κοινωνικής ασφάλειας(KyriakouandBelias, 2015).

Όσον αφορά το συνταξιοδοτικό στην Ελλάδα της κρίσης ,τα ποσοστά δείχνουν πως το 70% των συντάξεων κυμαίνεται κάτω από τα 750 ευρώ.Σύμφωνα με έρευνα του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, το 40% των συνταξιούχων αναγκάζονται να δουλέψουν για να καλύψουν τα έξοδα επιβίωσης τους ,το 69% θεωρεί ότι το πόσο της σύνταξης τους δεν μπορεί να καλύψει τις βασικές ανάγκες τους ενώ το 43% θεωρεί ότι το επίπεδο ζωής τους μετά τη συνταξιοδότηση χειροτέρεψε. Συνολικά τη περίοδο 2010-2014 υπήρξε μείωση 45% σε κύριες και επικουρικές συντάξεις.

Εν κατακλείδι, οι κυβερνήσεις σε πρώτη φάση προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της οικονομικής κρίσης με τη λήψη δημοσιονομικών και νομισματικών μέτρων ώστε να επαναφέρουν ισορροπία στο τραπεζικό σύστημα και τόνωση στην αγορά. Το 2010 ωστόσο ,στην κορυφή της πυραμίδας σκαρφάλωσε η διάσωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος θέτοντας σε κίνδυνο τη κοινωνική προστασία των πολιτών και θίγοντας τα εργασιακά δικαιώματα.Οι πολιτικές ηγεσίες της χώρας όπως και τα διεθνή συστήματα μέσα από το δημόσιο διάλογο και τις λύσεις που προτάθηκαν, απέτρεψαν την ενσωμάτωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Συμπερασματικά οδηγούμαστε στη διαπίστωση πως η καταπάτηση οικονομικών ,πολιτικών ,ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων έχει τις ρίζες σε προγενέστερες παθογένειες της χώρας. Σαφέστατα ο τρόπος αντιμετώπισης της κρίσης, μέσα από τα μέτρα λιτότητας, επιδείνωσε το πρόβλημα .

Καθολικά οι κυβερνήσεις που έχουν αναλάβει το τιμόνι της εξουσίας τα τελευταία δέκα χρόνια υποστηρίζουν πως αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος διάσωσης ωστόσο δεν υπήρξε καμία πρόληψη αλλά παραβίαση στα ανθρώπινα δικαιώματα. Μην παραλείποντας και τη συσχέτιση των διεθνών πιστωτών στη καταπάτηση του διεθνούς δικαίου οφείλουμε να σημειώσουμε πως για τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων, οι ευθύνες βαραίνουν και άλλους φορείς. Η Ελλάδα λειτουργώντας ως ένα παρατηρητήριο για όλη την υπόλοιπη Ευρώπη, απέδειξε πως η πολιτική λιτότητας που καλέστηκε να υιοθετήσει προσπαθώντας να τονώσει την οικονομική ζήτηση αλλά και να κερδίσει την εμπιστοσύνη των τραπεζών ,περιόρισε τα ανθρώπινα δικαιώματα έχοντας ως αιτία την οικονομική δυσχέρεια που σημειώνεται στη χώρα. Ενδεικτικά μετά το πρώτο πακέτο μέτρων λιτότητας το 2010,ακολούθησε αυτό του Φεβρουαρίου το 2014 όπου αναφέρουμε ενδεικτικά  ένα από τα μέτρα που έπρεπε να εφαρμοστούν όπου έκανε λόγο για κατάργηση 150.000 θέσεων στην αγορά εργασίας και καμία πρόσληψη στο δημόσιο τομέα. Ένα άλλο αγκάθι ,αυτό της φοροδιαφυγής ,οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να το εξαλείψουν με αύξηση στις φορολογικές επιβαρύνσεις και ειδικούς φόρους.Το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο επιβεβαίωσε πως το πακέτο μέτρων ενάντια στην οικονομική κρίση που καλέστηκε να εφαρμόσει η Ελλάδα, απέτυχε να διασφαλίσει ένα αποτέλεσμα που προστάτευε τα βασικά δικαιώματα των πολιτών της χώρας συμπεριλαμβανομένων και των δικαιωμάτων της υγείας και της πρόνοιας (FédérationInternationale des Droits de l’Homme-FIDH, 2014).

 

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γραφείο Συνηγόρου του Πολίτη. (2014). Ανακτήθηκε από: https://www.synigoros.gr/

ΔιεθνήςΟμοσπονδίαΑνθρωπίνωνΔικαιωμάτων-FédérationInternationaledesDroitsdel’Homme-FIDH. (2014). Υποβαθμίζοντας τα δικαιώματα: Το κόστος της λιτότητας στην Ελλάδα.

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Commissioner for Human Rights of the Council of Europe. (2013). Safeguarding Human Rights in Times of Economic Crisis, Issue Paper.

Kentikelenis, A., et. al. (2011). “Health effects of financial crisis: omens of a Greek tragedy”.

Kentikelenis, A. et. al. (2014) “Greece’s health Crisis: from austerity to denialism”.

Koutsogeorgopoulou, V. et. al. (2014). Fairly Sharing the Social Impact of the Crisis in Greece.

Kyriakou, D. and Belias, D. (2015). Social Impacts of Memorandums in Greece. 10^th MIBES Conference, Larisa, Greece.

OECD. (2013). OECD Health Data. How Does Greece Compare. Retrieved by: http://www.oecd.org/health/health-systems/oecdhealthdata.html.

Tradingeconomics, 2014. Retreved by: http://www.tradingeconomics.com/greece/unemployment-rate

UnitedNations. (1948). Universal Declaration of Human Rights. Retrieved by: https://www.un.org/en/udhrbook/pdf/udhr_booklet_en_web.pdf.